Synergia dla Społeczności: Nowe Horyzonty w Rozwoju Usług Społecznych i Ekonomii Społecznej
KONGRES CUS jest najważniejszym w Polsce wydarzeniem skupiającym centra usług społecznych i zarazem flagową imprezą Krajowego Forum CUS. To konferencja „wędrująca” – kolejne edycje zamierzamy organizować
w różnych regionach. Już wkrótce poinformujemy Was o naszych planach (kto był w Rzeszowie, ten wie).
IV KONGRES CUS (26-27 czerwca 2024 r.) był wydarzeniem towarzyszącym Konferencji OPEN SPACE „Synergia dla Społeczności: Nowe Horyzonty w Rozwoju Usług Społecznych i Ekonomii Społecznej”, której gospodarzem był Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Rzeszowie. Konferencja była skoncentrowana na praktyce oraz wymianie doświadczeń, ale nie zabrakło również refleksji teoretycznej. O tym, jak skutecznie i długofalowo rozwijać system usług dyskutowali profesjonaliści z różnych obszarów polityki społecznej: kadra CUS i OPS, samorządowcy, przedstawiciele instytucji publicznych, sektora ekonomii społecznej, biznesu i środowiska akademickiego.
Poniżej prezentujemy kilka najważniejszych wniosków i rekomendacji, wypracowanych podczas Konferencji OPEN SPACE:
Refleksje ogólne
Budowanie rynku usług jest silnie powiązane z rozwojem sektora ekonomii społecznej. Dlatego niezbędne jest wzmacnianie przedsiębiorczości społecznej, aby PES-y były w stanie realizować znaczną część usług społecznych zamawianych przez instytucje lokalnej polityki społecznej (CUS-y, OPS-y).
Skuteczna realizacja kluczowych priorytetów polityki społecznej (m.in. proces deinstytucjonalizacji, rozwój CUS) jest uzależniona m.in. od dostępu do wysokiej jakości wsparcia edukacyjno-doradczego, które w formie systemowej powinno być zorganizowane i stale doskonalone przez ROPS. Ważne jest stałe rozwijanie palety narzędzi edukacyjnych (duże znaczenie krajowych i zagranicznych wizyt studyjnych) oraz badawczych (np. monitorowanie przebiegu procesu DI).
Należy wzmacniać współpracę różnych grup innowatorów społecznych w regionie (autorzy projektów, liderzy CUS i przedsiębiorcy społeczni), ponieważ jest to środowisko o charakterze wzorotwórczym i motywującym dla całego środowiska pomocy i integracji społecznej. Z tego powodu ROPS powinien dostrzegać i zaspakajać specyficzne potrzeby tego segmentu polityki społecznej.
ROPS pełni rolę lidera i animatora systemu rozwoju usług społecznych, realizując w tym zakresie politykę władz regionalnych, a także reagując na nowe wyzwania na szczeblu krajowym, czego przykładem może być wdrażanie bonu senioralnego.
Ważne jest stałe inspirowanie oraz motywowanie władz samorządowych i centralnych do podnoszenia płac oraz dbania o sprawiedliwe zasady wynagradzania w sektorze pomocy i integracji społecznej.
Współpraca partnerska
Dotychczasowe instrumenty współpracy partnerskiej nie są szeroko wykorzystywane, dlatego konieczna jest promocja przykładów udanych przedsięwzięć w tym obszarze.
Odpowiednim narzędziem promocyjnym byłyby profesjonalne analizy efektywności i skuteczności istniejących partnerstw, pokazujące „na dowodach”, w jaki sposób ta forma współpracy multiplikuje społeczny wpływ podejmowanych działań.
Konieczne jest zwiększenie liczby szkoleń oraz organizacja wizyt studyjnych w obszarze współpracy partnerskiej.
Transfer wiedzy
Podnoszenie kompetencji kadry, a także zapewnienie jakości świadczonych usług społecznych wymaga stworzenia systemowych rozwiązań w obszarze upowszechniania dobrych, sprawdzonych praktyk. Konieczne jest wzmocnienie mechanizmów transferu wiedzy, opartych na wykorzystaniu doświadczeń grupy liderów, którzy z sukcesem wdrażali tego rodzaju przedsięwzięcia. Ich unikatowe kompetencje mogą być podstawą różnorodnych działań edukacyjnych (np. szkoleń, wizyt studyjnych, staży, mentoringu).
Przydatnym narzędziem byłaby ogólnodostępna baza danych zawierająca katalog dobrych praktyk, opublikowana na stronie ROPS.
Duże znaczenie ma również podtrzymywanie kontaktów i możliwości transferu wiedzy w wymiarze ponadregionalnym. Platformą wymiany doświadczeń może być współpraca z Krajowym Forum CUS – największą w Polsce siecią skupiającą środowisko centrów usług społecznych.
Wsparcie rozwoju usług społecznych
Kluczowe jest przygotowanie gmin do skutecznej koordynacji usług społecznych, niezależnie od tego, czy na ich terenie funkcjonuje centrum usług społecznych lub planowane jest utworzenie CUS, czy też dany samorząd nie jest obecnie gotowy do wdrażania tego rozwiązania instytucjonalnego.
Warto promować i upowszechniać pogłębioną koncepcję środowiskowych usług społecznych, łączących ich spersonalizowany wymiar z wykorzystaniem zasobów lokalnych (organizowanie społeczności lokalnej), co może przybierać kształt tzw. koprodukcji usług.
Konieczne jest podejmowanie działań w celu przygotowania kadry CUS i OPS do stosowania nowoczesnych technologii (w tym sztucznej inteligencji) w procesie organizowania i realizacji usług społecznych.
Współpraca z sektorem ekonomii społecznej
Przydatne byłoby przeprowadzenie analiz efektywności i społecznego wpływu realizacji usług społecznych przez PES-y w oparciu o istniejące (choć nie do końca wykorzystane) narzędzia pomiarowo-badawcze (np. kalkulator kosztów zaniechania, badanie społecznej wartości dodanej).
Strategicznie ważne jest utrzymywanie preferencji dla PES-ów w dostępie do realizacji usług społecznych. Istniejące przykłady lokalne pokazują, że możliwe jest osiągnięcie poziomu 50 proc. wolumenu zleconych usług, realizowanych przez podmioty ekonomii społecznej.
Należy również zmotywować OWES-y do podejmowania bezpośrednich działań na rzecz tworzenia PES-ów w obszarze usług społecznych, w powiązaniu z lokalnymi diagnozami potrzeb, zasobów i potencjałów.
Kadra CUS/OPS
Obszar polityki społecznej wymaga pogłębionych zmian systemowych, w odniesieniu do aktualnych procesów i problemów społecznych. Stawiając na rozwój usług w społeczności lokalnej i konieczność ich koncentracji na spersonalizowanych potrzebach odbiorców, w istocie wdraża się koncepcję deinstytucjonalizacji, która jest ważnym priorytetem Unii Europejskiej.
Konieczna jest zmiana katalogu zadań realizowanych przez instytucje polityki społecznej szczebla wojewódzkiego, powiatowego i gminnego, jak również przeprowadzenie procesu integracji oraz personalizacji usług w sposób adekwatny do zdiagnozowanych potrzeb mieszkańców.
Kluczowym elementem systemu polityki społecznej jest koordynacja współpracy międzyinstytucjonalnej i międzysektorowej w kontekście świadczenia usług społecznych (o różnych zakresach, przez różnych specjalistów).
Pożądane zmiany na poziomie kształcenia akademickiego oraz specjalizacyjnego powinny zostać poprzedzone reformą systemową, która m.in. określiłaby sposób kompetencyjnego profilowania przyszłych kadr w obszarze polityki społecznej.
Wprowadzenie nowych profesji społecznych na podstawie ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centra usług społecznych (Koordynator Indywidualnych Planów Usług Społecznych, Organizator Społeczności Lokalnej, Organizator Usług Społecznych) wywołało pogłębioną dyskusję o konieczności profesjonalizacji zawodów pomocowych. Nawiązując do tego wątku, konieczne jest przygotowanie zasobów kadrowych pod względem merytorycznym i kompetencyjnym, z uwzględnieniem różnych aspektów, jak np. trendy demograficzne, potrzeby w obszarze rozwoju usług społecznych, dynamiczny spadek liczby osób i rodzin korzystających ze wsparcia z systemu pomocy społecznej przy jednoczesnym wzroście udziału grup wymagających wsparcia usługowego w populacji mieszkańców kraju.
Warto rozważyć wprowadzenie jednolitego systemu wynagradzania w połączeniu z rozwojem systemu awansu zawodowego oraz okresową oceną pracowniczą.
Ważnym narzędziem sprzyjającym wzmocnieniu kompetencji mogą być obowiązkowe szkolenia modułowe dla kadr systemu pomocy społecznej.
